Historia miasta Svidník

Miasto powiatowe Svidník znajduje się w południowej części Beskidu Niskiego przy ujściu rzeki Ladomirky do Ondavy około 230 m. n.p.m. Miasto powstało w roku 1944 poprzez połączenie dwóch wsi - Nižný Svidník, leżący na lewym brzegu Ladomirky oraz Vyšný Svidník, leżący przy prawym brzegu Ondavy.

Ślady zamieszkiwania Svidníka i jego okolic pochodzą już z prehistorii. Są to znaleziska obrobionych kłów mamucich i mamucich zębów oraz kamiennego tasaka z wczesnej epoki kamiennej. W roku 1992 przy Ondavie niedaleko Svidníka znaleziono srebrny denar z czasów cesarza Marka Aureliusza (r.161-180), co świadczy o istnieniu starożytnego szlaku bursztynowego przechodzącego przez Svidník.

Korzystne położenie geograficzne, nazwa i pozycja Svidníka we wczesnym średniowieczu oraz pierwsze informacje o okolicznych wsiach w dorzeczu górnej Ondavy, jak również istnienie średniowiecznego grodu na bliskiej górze Kaštielik (328 m. n. m.) świadczą o tym, że proces trwałego osiedlania regionu oraz samego miasta Svidník rozpoczął się już przed XIII wiekiem.

Szersze terytorium wokół dzisiejszego powiatowego miasta Svidník należało przed połową XIII wieku do feudałów Abovców. W roku 1269 syn Štefana komes Šimon kupił od komesa Puda, syna Artolfa z rodu Abovców ziemię Smilno za 30 marek. Jej granice sięgały na wschód aż do rzeki Chotčianku. Wtedy również terytorium Stročína należało do ziemi Smilno. W roku 1317 Stročín wymieniany jest jako rozwijająca się wieś, w której wybierano myto. W tym samym roku 1317 węgierski król Karol Robert skonfiskował majątki kolejnego feudała Petra Peteňa, do którego należało terytorium Stročína i podarował je Mičkovi, synowi Michala, komesowi i kasztelanowi na zamku Šariš. Ówczesna rozległa gmina Stročína obejmowała również terytorium późniejszej osady Svidník, jak również innych osad.

W roku 1341 komes Mišk podarował swojemu synowi Lórandovi Hanigovskýemu zamek wraz z przyległościami, do których należało również majątek „stročínski”.

Ostatnie trzydziestolecie XIII wieku oraz pierwsza połowa XIV wieku były bardzo burzliwe w kwestiach zmian warunków własności również na terytorium późniejszego Svidníka. Pierwsza informacja pisemna dotycząca bezpośrednio Svidníka znajduje się w dokumencie Jágerskiej Kapituły z 28. czerwca 1355, gdzie Svidník zapisany został jako „Scyuidnyk“. Tą pisemną wzmiankę o Svidníku za pierwszą uznają bez wątpliwości również historycy P. Fatkoš, B. Varsik oraz J. Beňko.

Profesor F. Uličný uważa za prawdopodobne, że Svidník po raz pierwszy był wspomniany już w rejestrze papieskiej dziesięciny w roku 1334 jako "(villa) Sudnici". J. Beňko tę możliwość wyklucza. W publikowanych rejestrach jest jednak zapisana "(villa) Lodovici", nie Sudnici.

Przyjmując opinię historyka J. Beňki, Svidník powstał jako nowa wieś na podstawie niemieckiego prawa wiejskiego 10-20 lat przed rokiem 1355 na majątku majątek Stročín (przedtem Stročín należał do majątku Smilno). W dokumentach z roku 1269 oraz roku 1317 Svidník nie jest wymieniany. Najstarsza – pierwsza pisemna wzmianka o Svidníku pochodzi z 28. czerwca 1355.

Svidník po raz kolejny jest wspominany w roku 1357. Wtedy w sporze Mikuláša, syna Lóranda, we wcześniejszym rozległej gminie Stročín wspomniane są inne średniowieczne wsie - Svidník, Orlík, Dubová oraz kolejna wieś zamieszkiwana przez Rusinów, o której na podstawie badań archeologicznych wiadomo, iż usytuowana była w gminie Jurková Voľa jako Rusinec (Oroszfalu). Svidník z roku 1370 z majątku stročinskiego przypadał Petrovi Cudarovi, co zostało potwierdzone również przez króla Ľudovíta I. w roku 1379. Rodzina Cudarovcow włączyła go następnie do majątku makovickiego. Od tego czasu aż do powstania feudalizmu w połowie XIX wieku Svidník należał do państwa Makovica z siedzibą w Zamku Zborovskim.

Na południe od Svidníka na prawym brzegu rzeki Ondavy wznosi się zauważalny pagórek "Kaštielik", na którym prawdopodobnie Mičk, albo jego syn Lórand, wybudowali w połowie XIV zamek – warowną siedzibę szlachecką. Według archeologicznych badań powstanie zamku należy datować nawet na XV wiek. Znaleziony ułamek kafla z XV wieku oraz cegły, fosy i wał ziemny świadczą o tym, że w XIV – XV wieku przy Svidníku istniał wzniosły zamek. Prawdopodobnie został spustoszony przez wojska polskie, które wtargnęły tam pod koniec XV wieku. Na zamku "Kaštielik" należy wykonać dogłębne kompleksowe badania archeologiczne, jednakże przed tym konieczne będzie wykonanie również badań pirotechnicznych, ponieważ na "Kaštieliku" podczas Operacji karpacko-dukielskiej jesienią 1944 roku toczyły się zacięte walki i znajdują się tu ślady po okopach z I wojny światowej. Na wzgórzu znajduje się obecnie rzadki bukowo-dębowy lasek. Nieopodal zamku również w XV wieku w Svidníku tętniło życie. Przecież obok przebiegała droga i właściciele Makoviccy, którzy oprócz Zborova zatrzymywali się również na zamku kaštielickim, z tego korzystali.

Zbieg Ladomírky z Ondavą geograficznie i hydrologicznie sprawił, że pierwotny Svidník powstał jako dwie wspomniane wsie – Nižný Svidník oraz Vyšný Svidník. Dwóch założycieli wsi przywiodło tu zupełnie nowych mieszkańców do dwóch wsi, którym przysługiwało prawo pierwokupu. Na początku XV wieku istniały tu już dwa siedliska. W roku 1414 i 1416 wspominane są jako “Possessiones... Zuydnegh et alteram Zuydnegh”. Nowi mieszkańcy w większości posiadali narodowość rusińską oraz byli wiary prawosławnej. Znajdowała się również parafia. Pierwsza pisemna wzmianka o parafii z księdzem znajduje się w Państwowym Archiwum Powiatowym w Bardejove, w zbiorze miasta Bardejova, sign. 2039. Wspomina się jako Bagyko de Svidník i bagko (czyli skrócone baciuszka, baćko, jak wtedy nazywano, a nawet dziś, księży prawosławnych, popów). Dane są z roku 1478. Skoro już wtedy (prawdopodobnie w Nižnom Svidníku) istniała parafia, oznacza to, że rusińscy mieszkańcy osiedli tu na stałe i można wnioskować, że byli to pierwsi, autochtonni mieszkańcy w obydwu Svidníkach, choć nie można wykluczyć również stopniowego osiedlania się również innych narodowości (słowackich, polskich) w tym przygranicznym paśmie.

O średniowiecznym zasiedleniu Nižného i Vyšného Svidníka przez Rusinów oraz o tym, że na początku istniały dwie samodzielne wsie, świadczy zapis sądowy w bardejowskiej miejskiej księdze wieczystej, której łacińska nazwa brzmi Iudicium bannitum 1416-1443. Zapis znajduje się na stronie /pagina/ 19 i znajduje się we wspomnianym Państwowym Archiwum Powiatowym w Barejowie. Został sporządzony w miejskiej kancelarii w wolnym mieście królewskim Bardejowie 27. października 1434. Do dziś jest najstarszą znaną pisemną informacją o Rusinach w Svidníku i jego okolicy. Jasno podważa twierdzenia renomowanych historyków słowackich, dziś już nieżyjących Petra Ratkoša i Branislava Varsika, o przybyciu starych Rusinów do obydwu Svidníków dopiero pod koniec XV wieku a nawet później.

Przede wszystkim prof. dr. Br. Varsik, DrSc. w swojej rozległej monografii „Zasiedlenie Kotliny Koszyckiej”, głównie w trzecim tomie twierdzi, że mieszkańcy rusińscy przybyli do Svidníka dopiero w trakcie XV i XVI wieku. Na str. 343 pisze: “Pierwotne wsie Svidník, Orlík oraz Dubová powstały jako słowackie wsie na rozległym terytorium majątku Stročín /Stračina/...” Historyk Ján Beňko wymienia w monografii „Zasiedlenie północnej Słowacji”, Koszyce: 1985, str. 232 wspominanych założycieli wsi Neyncza i Šimona, w Svidníku, ale również jedynie w związku z wasalskim dopełnianiem mieszkańców Svidníka /dokładniej obydwu wsi/. Prof. dr. Ferdinand Uličný, DrSc. w dziele „Historia osiedlenia Šariša”, Koszyce 1990, tego faktu z r. 1934 nie wspomina!

W kolejnych latach bardziej rozwijał się Nižný Svidník, w którym na początku XVII wieku powstała świątynia i parafia, dom założyciela wsi, 9 domów poddanych oraz folwark, który powstał z pałacu, młyna, ogrodu i zabudowań gospodarskich dla zwierząt hodowlanych. Podczas pierwszego urzędowego liczenia obywateli w roku 1787 mieszkało tu w 43 domach 299 obywateli. W ciągu XVIII wieku dynamiczniej rozwijał się Vyšný Svidník.

W połowie XVIII wieku wzrosło znaczenie Svidníka ponieważ został siedzibą trzeciego powiatu Makovickiego majątku. Jego majątki należały do Erdődyovców i Szirmaiovców.

Położenie geograficzne Svidníka oraz jego okolicy w paśmie przygranicznym były przyczyną tego, że jego mieszkańcy niejednokrotnie znajdywali się w wirze przełomowych wydarzeń. Raczej spokojny Przesmyk Dukielski, służący handlowi, ukazał również swoją drugą twarz. Po jego drogach przejeżdżały wojskowe samochody z bronią i wojskiem. Na wiosnę 1799 przez Svidník do północnych Włoch przeszły wojska ruskie pod dowództwem generała G. L. Rebindera. W marcu 1800 przemaszerowali kozacy z armii Suvorova, o czym przypomina tablica pamiątkowa na budynku, w którym siedzibę miał urząd administracji państwowej, w roku 1806 przebywały we wsi wojska generała Kutuzowa.

Wyjątkowo okrutny w stosunku do mieszkańców był wiek dziewiętnasty. Po latach nieurodzajów wybuchła epidemia cholery. Niesprzyjające warunki gospodarcze i bieda były w ostatnich trzech dekadach XIX wieku głównymi przyczynami zbiorowej emigracji na Dolne Ziemie i do krajów zamorskich.

Sytuacja pogorszyła się w okresie pierwszej wojny światowej, kiedy wkraczające wojska cesarsko-królewskiej armii podpaliły Svidník.

Po pierwszej wojnie światowej Svidník i okoliczne gminy należały do najbiedniejszych w republice. Wyrób koszyków, handel obnośny czy inne drobne zajęcia nie wystarczały do życia. Svidník i jego okolicę objęła kolejna fala emigracji.

Przez długie lata działał tu budziciel narodowy A. I. Pavlovič. Mieszkańcy nawet w latach najsilniejszej madziaryzacji przyznawali się do swojej narodowości rusińskiej. W roku 1930 do tej narodowości przyznawało się w Vyšnom Svidníku 61%, zaś w Nižnom Svidníku aż 85% mieszkańców. Częściowo poprawiły się warunki rozwoju społeczno-kulturalnego. W roku 1932 została w Vyšnom Svidníku otwarta szkoła mieszczańska. Aktywnie działał związek A. Duchnoviča.

Zacofanie i bieda towarzyszyły mieszkańcom tego regionu aż do końca drugiej wojny światowej. Nie każdą wieś czy miasto spotkało tyle nieszczęść wojennych ile podczas obu wojen światowych dotknęło Svidník. Dukla oraz samo miasteczko Svidník stały się trwałym symbolem ofiar drugiej wojny światowej.

Historyczne boje pod koniec drugiej wojny światowej przywołuje tu Pomnik Wojsk Sowieckich oraz Muzeum Wojskowe w Svidníku oraz Pomnik Armii Czechosłowackiej na Dukli wraz z rozległym areałem przyrodniczym - narodowy zabytek kultury.

Od roku 1956 w miejskim amfiteatrze co roku odbywa się Festiwal Kultury Rusinów-Ukraińców Słowacji. W mieście ma siedzibę SNM - Muzeum Kultury Ukraińskiej. Jego częścią jest skansen oraz galeria Dezidera Millego Z unikalnego zbioru wschodniosłowackich drewnianych kościółków (cerkwi) niedaleko znajduje się 12 narodowych zabytków kultury. Najstarszym zabytkiem sakralnym w mieście jest greckokatolicki kościół w drugiej połowy XVIII wieku. W roku 1994 została wybudowana nowa prawosławna świątynia, a w roku 1996 dokończony kościół rzymskokatolicki.

Okres powojenny upłynął pod znakiem intensywnego rozwoju całego regionu svidníckiego. Wybudowano wiele nowych obiektów służących obywatelom, domów rodzinnych, mieszkań oraz kluczowe fabryki przemysłowe. Uprzemysłowienie oznaczało dla obywateli fakt, że ich całożyciowym działaniem nie będzie już jedynie praca w polu lub lesie. Powstanie fabryki odzieżowej, zakładów spożywczych, licznych firm o znaczeniu miejscowym oraz zorganizowanie sprawnie działających usług przyspieszyły rozwój miasteczka. Zostały wybudowane nowe szkoły oraz nowoczesny szpital imienia honorowego mieszkańca Svidníka, generała Ludvíka Svobody.

Podczas gdy w roku 1948 połączony Svidník miał 1037 mieszkańców, w roku 1991 było ich już 11520. Dziś miasto Svidník jest administracyjnym, kulturalnym, rekreacyjnym i sportowym centrum powiatu.

Po ustanowieniu samorządu w roku 1990 miastu udało się zrealizować szereg godnych uwagi działań. Oddano do użytku IV szkołę podstawową. Na osiedlu Dukla ukończono budowę 48-mieszkaniowego budynku zaś remontem byłego hotelu robotniczego na ul. Sov hrdinov oddano do użytku 33 mieszkań. Dzięki realizacji sieci inżynierskich dla IBV nad SPP stworzono warunki do budowy 25 domów rodzinnych. Obywatelom służą dwa centra handlowe BILLA oraz TESCO. W centrum miasta został odnowiony deptak. W roku 2009 oddano do użytku istotną inwestycję – obwodnicę miasta. Miłośników sportu usatysfakcjonowało oddanie do użytku nowych kortów tenisowych, kompleksowe odnowienie letniego kąpieliska oraz udostępnienie basenu krytego do użytku obywateli. Oprócz działań inwestycyjnych oraz programu rozwojowego nie zaniedbuje się rozwoju kulturalnego, duchowego czy sportowego.

Władze miejskie mają kolejne śmiałe plany, których realizacja ma podnieść i ulepszyć jakość życia mieszkańców Svidníka.

2008 © Miasto SvidníkRealizacja © GRAND STUDIO, s.r.o.